Ondel-ondel. Wielke kukiełki na ulicach Dżakarty

Ondel-ondel to uliczna sztuka znana głównie w Dżakarcie, której dziś grozi wymarcie z powodu rządowych zakazów. Ondel-ondel to symbol stolicy Indonezji, który przeszedł długą drogę – od bycia sposobem na straszenie duchów do zostania symbolem nieletnich żebraków.

Ondel-ondel to charakterystyczna, uliczna sztuka wywodząca się z kultury Betawi, która dziś jest symbolem Dżakarty. Polega ona na organizowaniu głośnych, kolorowych parad z wykorzystaniem dwumetrowych kukiełek noszonych zazwyczaj przez młodych ludzi.

Kukłom zawsze towarzyszy skoczna wesoła muzyka puszczana z głośnika na kółkach oraz osoby, które idą z tyłu i tańczą. Zawsze jest też przynajmniej jedna osoba zbierająca pieniądze do kubeczka. Jest to zwyczaj bardzo popularny w stolicy Indonezji, a tańczące kukły można zobaczyć niemal na każdej ulicy. Ondel-ondel jest ukochany przez małe dzieci i znienawidzony przez kierowców, którzy muszą te kukły omijać.

Ondel-ondel tradycyjnie składa się z dwóch kukieł. Kukła mężczyzny na czerwoną twarz, ciemne ubrania i symbolizuje złe moce. Kukła kobiety ma białą twarz, nosi jasne, jaskrawe ubrania i symbolizuje dobro. W środku jest bambusowe rusztowanie. Jedna osoba wchodzi do środka i nosi kukłę opierając rusztowanie na ramionach oraz patrzy na ulicę przez otwór ukryty w klatce piersiowej lalki.

Ulicznym wystąpieniom towarzyszy muzyka instrumentalna złożona z bębnów, gongów i trąbek. Czasami można usłyszeć wariacje popularnych, radiowych piosenek ale odgrywanych na tradycyjnych instrumentach.

Dla mieszkańców Dżakarty i okolic widok ondel-ondel i paradujących na poboczu drogi młodych ludzi jest czymś normalnym. Jednak turyści, którzy zobaczą lalkę o wysokości nawet dwóch metrów w towarzystwie roztańczonej grupy dzieci i tradycyjnej muzyki mogą być zdziwieni, a nawet zaskoczeni.

Ondel-ondel a Barongan

Ondel-ondel pojawił się Indonezji w XVI wieku pod pierwotną nazwą „barongan’. Nazwa barongan pochodzi od słowa „razem”, ponieważ ondel-ondel był zwykle wykonywany razem przez lokalną społeczność. Jednak nazwa barongan zaczęła zanikać odkąd zmarły już muzyk, Benyamin Sueb, wydał swoją piosenkę zatytułowaną „Ondel-Ondel” w 1971 roku. Piosenka zmieniła zwyczaj nazywania gigantycznych kukieł na ondel-ondel i są one tak nazywane do dziś.

Jeszcze na początku XX wieku barongan miał zupełnie inny wygląd. Dawniej była to lalka o przerażającej twarzy, której panicznie bały się dzieci. Służyła ona do odprawiania egzorcyzmów i odstraszania złych duchów, które przeszkadzały lokalnej społeczności. Często był wykonywany w miejscu gdzie doszło do jakiejś tragedii lub katastrofy.

W latach 60 za sprawą gubernatora Dżakarty, Ali Sadikina, kukły zmieniły swój wygląd na taki, który miał bawić, a nie straszyć. Zmieniła się też jego funkcja. Ondel-ondel przestał służyć do odprawiania egzorcyzmów, a zaczął być praktykowany w trakcie ważnych uroczystości, wesel, parad, ślubów, przyjęć urodzinowych i w trakcie witania ważnych gości.

Żebractwo w Dżakarcie

W późniejszych latach ondel-ondel został wpisany na listę dziedzictwa kulturowego w Dżakarcie, a w ramach kultywowania tradycji i zwyczajów zezwolono ulicznym artystom na wykonywanie skocznych parad na ulicach, chodnikach i w parkach miejskich.

Ulicznych grajków zaczęło przybywać i przybywać i przybywać. Wielu z nich zaczęło traktować ondel-ondel jak sposób na życie, a młodzi ludzie zbierający pieniądze do kubeczków stali się nieodłącznym elementem wystąpień. Ondel stał się maszynką do zarabiania pieniędzy, a ludzie go wykonujący zaczęli w natrętny wręcz sposób żebrać o pieniądze u każdej napotkanej osoby. Współcześnie jest on najczęściej wykonywany przez nastoletnie osoby, które są pozbawione opieki rodziców i wolą żyć z żebrania niż chodzić do szkoły.

W 2007 roku w życie weszło rozporządzenie o „porządku publicznym”, które wprowadziło zakaz żebrania na całym obszarze Dżakarty. Nie było ono szczególnie respektowane, a i kolejni burmistrzowie i policjanci przymykali oko na żebractwo.

Dopiero aktualny gubernator Dżakarty, Anies Baswedan, zabronił ludziom używania ondel-ondel do chodzenia po ulicach i żebrania. Argumentowano, że uliczne żebranie nie ma nic wspólnego z utrwalaniem dziedzictwa kulturowego, nie ma żadnych wartości artystycznych i edukacyjnych i wręcz szkodzi ondel-ondel jako ikonie Dżakarty.

Władze miasta wraz z Urzędem Kultury Dżakary wyznaczyły 5 miejsc rekreacyjnych na obszarze Wschodniej Dżakary gdzie ondel-ondel może być legalnie prezentowany.

W ostatnich tygodniach Straż Miejska (Satpol PP) przeprowadziła zakrojone na szeroką skalę naloty na żebraków wykonujących ondel-ondel na publicznych drogach.

Jest to część zakrojonej na szeroką skalę akcji wyłapywania żebraków, śpiewaków, przebierańców, bezdomnych, dzieci bez opieki i osób prowadzących handel w niedozwolonych miejscach. Takie osoby są wywożone do domów opieki socjalnej gdzie przechodzą rehabilitację i uczą się praktycznych umiejętności.