Balijskie imiona i nazwiska

Wyobraź sobie, że wracasz do hotelu po dniu spędzonym na plaży i słyszysz, że dzwonił ktoś o imieniu „Ni Wayan” pytając o ciebie. Po samym imieniu można odgadnąć, że ta osoba jest Balijczykim, kobietą i najstarszym dzieckiem w rodzinie. Skąd to wiadomo? Zapraszam do przeczytania tekstu.

Niedawno na naszej stronie ukazał się artykuł o indonezyjskich nazwiskach. Wspomniałem tam o specjalnych imionach zarezerwowanych dla balijskiej arystokracji. Jednak temat balijskich imion i nazwisk jest dużo bardziej złożony.

Bali to indonezyjska wyspa, której większość mieszkańców wyznaje hinduizm. Na wyspie obowiązuje system kastowy nazywany Catur Warna, który reguluje wiele aspektów życia balijczyków. I chociaż nie jest to system tak radykalny jak w Indiach i współcześnie różnice pomiędzy poszczególnymi kastami się zacierają to ten system nadal jest bardzo istotny dla wielu mieszkańców wyspy. System kastowy obowiązuje też na wyspach Nusa Lembongan, Penida, Ceningan oraz na niektórych obszarach zachodniego Lombok.

Jednym z przykładów wpływu systemu kastowego na życie Balijczyków jest sposób nadawania imion i nazwisk. Imię określa przynależność do kasty a także status, pozycję społeczną i pochodzenie danej osoby. Imiona pozwalają Balijczykom dokonywać rozróżnień społecznych i rozumieć status ludzi, z którymi się spotykają i z którymi się komunikują.

Imiona a kolejność narodzin dzieci oraz płeć

W kulturze Bali imię wskazuje na to czym dana osoba była pierwszym, drugim czy czwartym dzieckiem w rodzinie.

Najpopularniejsze imię na Bali to Wayan. Jest ono nadawane jedynie dla pierworodnych dzieci. Alternatywą mogą być imiona Putu, Gede lub Ni Luh w przypadku dziewczynki. Drugie dziecko w rodzinie najczęściej nazywane Made co oznacza „Środkowy”, chociaż drugie dziecko można też nazwać Nengah, Ngurah lub Kadek. Dla trzeciego dziecka zarezerwowane są imiona Nyoman lub Komang. Czwarte dziecko dziecko zawsze nazywa się Ketut, tutaj nie ma żadnego wyboru. Ketut oznacza „mały banan” – najmniejszy banan na końcu kiści.

A co z piątym lub szóstym dzieckiem? A no tutaj kończy się lista imion specjalnych. Piąte dziecko będzie nazywane „Mały Wayan” lub „Kolejny Wayan”, szóste dziecko będzie „Małym Made” i tak dalej. W dawnym czasach Balijczycy rzadko posiadali więcej niż czworo dzieci.

Warto zauważyć, że powyższe imiona w większości nie mają odrodzenia na imionami męskie i żeńskie. Co za tym idzie mieniem Wayan można obdarować zarówno syna jak i córkę. Więc jak odróżnić czyjąś płeć? W przypadku mężczyzn przed imieniem dodaje się „I” (wymawiane „ee”), a w przypadku kobiet „Ni” (wymawiane „nee”). Czyli I Wayan oznacza mężczyznę – pierworodnego syna, a Ni Wayan kobietę – pierworodną córkę.

Balijczycy posiadają też nazwiska ale nie są to nazwiska używane jak w krajach zachodnich ponieważ nie są one dziedziczne. Balijskie nazwiska to coś bardziej w stylu przydomku pozwalającego się odróżnić na tle tysięcy Wayanów i Made.

System kastowy

System kastowy jest częścią kultury Bali. Przybył on na wyspę wraz z podbojami jawajskiego imperium Majapahit w XIV wieku. Wcześniej Balijczycy nie używali systemu kastowego mimo iż wyznawali hinduizm.

Kasta Sudra – najniższa kasta do której należy 90% Balijczyków. Tradycyjnie przypisani są do niej ludzie pracujący fizycznie – rolnicy, hodowcy zwierząt, robotnicy, rzemieślnicy i rybacy. Jest to kasta, której członkowie nie posiadają żadnych przydomków w swoim imieniu.

Kasta Wesia – kasta kupców, żołnierzy i właścicieli ziemskich. Wesia posiadają przydomek „Gusti” w imieniu co oznacza „Lider”. Mężczyzna z tej kasty możne nazywać się np. Gusti Bagus, a kobieta Gusti Ayu. Jednak nie każdy z imiem Gusti musi być członkiem kasty Wesia. Zdarzają się przypadki awansu do wyższej kasty o czym będzie dalej.

Kasta Brahmana – tradycyjne jest to kasta zarezerwowana dla hinduskich kapłanów, którzy opiekują się świątyniami, odprawiają modlitwy i udzielają błogosławieństw. Do kasty Brahmana należą też nauczyciele, uczeni i sędziowie. Można ich rozpoznać po przydomku „Ida” w imieniu np. Ida Bagus dla mężczyzny i Ida Ayu dla kobiety. Brahmana często skracają imiona i Ida Ayu będzie nazywana po prostu Dayu.

Kasta Ksatria – kasta arystokracji. Wszyscy królowie Bali należeli do kasty Ksatria. Przydomkiem zarezerwowanym dla arystokracji jest „Agung” co oznacza „Wielki” np. imię Anak Agung dla mężczyzny lub Anak Agung Istri dla kobiety. Inne popularne imiona wśród arystokracji to Gusti Ngurah (mężczyzna), Gusti Ayu (kobieta), Tjokorda – zapisywanie skrótowo jako Tjok (mężczyzna), Tjokorda Istri (kobieta), I Dewa Agung (mężczyzna) oraz Ni Dewa Ayu (kobieta). Tjokorda – oznacza dosłownie „Stopa Boga”. Aby odróżnić imiona męskie od żeńskich Ksatria używają też przydomków „Putri” co oznacza „księżniczka” oraz „Putra” co oznacza „książę”.

Zwróćcie uwagę, że wśród członków arystokracji pojawią się przydomek „Gusti”, ten sam który wystosował u osób z kasty Wesia. Dzieje się tak, gdyż jak wspominałem wyżej – wielu arystokratów wywodzi się z niższych kast i z różnych powodów zostali oni awansowani.

Ludzie spoza kasty

Balijski system kastowy nie jest sztywny. Sytuacje kiedy ktoś awansował do wyższej kasty to nie jedyny przypadek kiedy to imię nie musi wskazywać przynależność kastowej. Kastę można też zmienić poprzez ślub z kimś z wyższej kasty i takie sytuacje nie są niczym wyjątkowym. Jeżeli kobieta z najniższej kasty Sudra poślubi mężczyznę z kasty Wesia to będzie nazywana Ibu Jero. Słowo „jero” oznacza „przyjęta” więc Ibu Jero to określenie na kobietę „przyjętą” do wyższej kasty. Współczesne na Bali można spotkać urzędników, policjantów, przedsiębiorców i innych ludzi z innych regionów Indonezji, którzy bardzo często nie są wyznawcami hinduizmu i nie dotyczy ich kastowy system nadawania imion.

Na wyspie można spotkać Balijczyków żyjących tam od pokoleń, wyznająch hinduizm ale nie będących podlegających systemowi kastowemu. System ten dotarł na Bali w XIV wieku ale do dziś na wyspie mieszkają odizolowane grupy „pierwotnych” Balijczyków które oparły się podbojom i nie przyjęły systemu kastowego. Jedną z nich jest grupa etniczna Bali Aga.

Na Bali żyje też klan nazywany Pande. Są to ludzie, którzy wyemigrowali na Bali z Jawy i tradycyjnie zajmowali się kowalstwem, a dziś imają się różnych zawodów. Wielu z nich dostaje przedrostek „Pande” do swoich imion chociaż formalnie nie są żadną oddzielną kastą.

Na Bali można też spotkać osoby o zachodnich imionach jak Daniel, Arie, Rodrigues lub Gonzales. Flores było dawniej kolonią Portugalską. O do dziś jest w większości zamieszkane przez chrześcijan. Wieku z nich, szczególnie tych którzy posiadali jakiegoś europejskiego przodka w rodzinie, przyjmuje europejskie imiona.