Ograniczanie przyrostu naturalnego w Indonezji
Dua anak cukup – dwoje dzieci wystarczy. Pod takim hasłem od blisko 50 lat prowadzony jest rządowy program mający na celu zmniejszenie przyrostu naturalnego. Jak ten program wygląda w praktyce i jak wprowadzono go w poszanowaniu dla lokalnych religi, o tym w dzisiejszym wpisie.
Indonezja to czwarty najbardziej zaludniony kraj na świecie. Zamieszkuje go 260 milionów ludzi. Z kolei Dżakarta – stolica, to jeden z najgęściej zaludnionych obszarów miejskich na świecie. Chociaż większość mieszkańców Indonezji stanowią muzułmanie to konstytucja tego kraju uznaje też 5 innych religii, co jest istotne w kwestii kontroli dzietności.
Podobne jak w innych krajach Azji Wschodniej, w Indonezji postrzegano zmniejszenie dzietności jako integralny element kompleksowej strategii rozwoju państwa.
Termin „planowanie rodziny” został po raz pierwszy wprowadzony w 1957 roku przez Indonezyjskie Stowarzyszenie Planowania Rodziny, które wtedy było instytucją prywatną. W 1968 stowarzyszenie stało się instytucją półrządową, a w 1970 zostało przekształcone w pełni zinstytucjonalizowane Krajowe Centrum Koordynacji Planowania Rodziny (Badan Koodinasi Keluarga Berentjana Nasional, BKKBN).
Tuż przed utworzeniem BKKBM, rząd Indonezji opublikował broszurkę zatytułowaną „Poglądy religii na planowanie rodziny”, która dokumentowała ogólne poglądy na dzietność czterech z pięciu ówcześnie uznawanych przez konstytucję wyznań – islamu, hinduizmu, protestantyzmu i chrześcijaństwa. Ta współpraca władz państwowych oraz religijnych stała się katalizatorem zmian i dała podwaliny pod budowę krajowej strategii kontroli dzietności.
Niedługo potem program planowania rodziny został namaszczony przez ówczesnego Prezydenta Indonezji – Suharto. Oznaczało to wsparcie ze strony ministerstw, administracji lokalnej oraz sektora prywatnego, w tym mediów, środowisk akademickich, przywódców kulturalnych oraz religijnych.
Do rozpowszechniania informacji o metodach stosowania antykoncepcji wykorzystywano materiały drukowane – plakaty, ulotki oraz artykuły w czasopismach. Bardzo popularna ówcześnie telenowela „Butut pasir di laut” (Ziarna piasku w morzu) również promowała idee posiadania małej ilości dzieci. Koncepcje „małej rodziny” oraz „jak to osiągnąć za pomocą środków antykoncepcyjnych” zostały także uwzględnione w szkolnym programie nauczania.
Program planowania rodziny był od początku realizowany przy współpracy z przedstawicielami największych religii, co zapewniło zgodność norm społecznych, duchowych i kulturowych z płaszczyzną polityczną. Działania rządu nieodniosłyby też sukcesu bez zaangażowania specjalistów klinicznych, ginekologów i położnikiem.
BKKBN dostarczał jedynie ogólne wytyczne programowe oraz środki finansowe ale lokalnie urzędy były całkowicie autonomiczne. Oznacza to, że lokalni urzędnicy mieli wolną rękę w dostosowywaniu programu do specyfiki lokalnej społeczności. Dla przykładu – do odległych obszarów, gdzie wiedza o antykoncepcji była najmniejsza, wysyłano przeszkolonych pracowników terenowych oraz wolontariuszy by ci nauczali o stosowaniu środków antykoncepcyjnych dosłownie chodząc od domu do domu. W dużych ośrodkach miejskich, gdzie wiedza o antykoncepcji była większa ograniczano się jedynie do dystrybucji broszurek. W dystrybucję wiedzy o antykoncepcji zaangażowano nawet związki zawodowe. Biorąc pod uwagę, że Indonezjs to kraj liczący 17 tysięcy wysp to dotarcie do wszystkich jej mieszkańców było wielkim wyczynem i wymagało zaangażowania 24 tysięcy urzędników.
Program BKKBM nie ograniczył się jedynie do dystrybucji ulotek. Rząd Indonezji zagwarantował także darmowy dostęp do środków antykoncepcyjnych dla najuboższych oraz młodych małżeństw. Według danych rządowych połowa indonezyskich kobiet otrzymuje zastrzyki hormonalne, a kolejne 20% dostaje co miesiąc tabletki antykoncepcyjne, których koszt pokrywa ubezpieczenie społeczne.
Kontrola działalności dotyczy także mężczyzn. Mogą oni poddać się refundowanemu zabiegowi wasektomi po spełnieniu kilku warunków, min. należy posiadać co najmniej 3 dzieci, z czego najmłodsze musi mieć co najmniej 5 lat, mieć ukończone 30 oraz mieć pisemną zgodę żony. Najwięcej zabiegów wasektomi wykonują mężczyźni z Jawy Wschodniej gdzie w 2021 roku wykonano ponad 500 takich operacji.
Prezerwatywy są w Indonezji łatwo dostępne w sklepach, a także dystrybuowane za darmo przez urzędników BKKBM jednak ich używanie nigdy nie stało się popularne jak stosowanie tabletek antykoncepcyjnych.
Efekty Programu planowania rodziny
Pod koniec lat 90 planowanie rodziny stało się powszechnie akceptowalną praktyką w niemal wszystkich grupach politycznych, religijnych i społecznych, a wiedza o tym jak zdobyć stosować środki antykoncepcyjne stała się powszechnia wśród indonezyskich kobiet. Finansowanie projektu zostało mocno ograniczone po kryzysie gospodarczym w 1997 roku. Od tamtej pory wskaźnik dzietności w Indonezji zatrzymał się na poziomie średno 2.5 dziecka na kobietę.
W 1970 roku, czyli na początku wdrażania programu, tylko 50% dziewcząt w wieku od 10 do 14 lat uczęszczało do szkoły. Wynikało to z faktu, że w rodzinach wielodzietnych najstarsze dziewczynki zajmowały się starszym rodzeństwem, co ograniczało możliwość ich edukacji. W 2000 roku liczba dziewczynek uczęszczających do szkoły wzrosła do 92 procent. W ciągu trzydziestu lat skoncentrowanych wysiłków na planowaniu rodziny płodność spadła o 54%, z 5,6 dziecka na kobietę w 1970 roku do 2,6 dziecka w 2000 roku.
Ze powszechnego spisu ludności przeprowadzonego w 2020 roku wynika, że przyrost naturalny w Indonezji spadł z poziomu 2.31% w 1980 do poziomu 1.25% w 2020. Z kolei osoby w wieku 0 – 14 lat, które stanowiły 44% populacji Indonezji w 1971 roku, dziś stanowią już 23.3% populacji
Obecny Prezydent Indonezji, Joko Widodo, dostrzegł potrzebę ożywienia narodowego programu planowania rodziny i zwiększył finansowanie programu. Jego plany mogą jednak zostać pogrzebane przez pandemię. Władze obawiają się, że trudności w dostępie do ginekologów oraz lockdowny wymuszające pozostanie w domu spowodują niekontrolowany wzrost narodzin.
Chociaż termin „ograniczania dzietności” może się wielu kojarzyć z ekstremalnymi pomysłami, jak na przykład program jednego dziecka w Chinach, to w Indonezji władze podeszły do tego bardzo kompleksowo i z poszanowaniem dla praw człowieka oraz lokalnych zasad religijnych i kulturowych.
Zobacz też: